ruimte voor (immaterieel) erfgoed waterwonen – nieuwe omgevingswet – NOVI
WATERWONEN IS NU OFFICIEEL NEDERLANDS IMMATERIEEL ERFGOED
Door het bijschrijven van waterwonen in de inventaris Immaterieel erfgoed van Nederland, willen wij de kwaliteiten van waterwonen zichtbaar maken.
Wij willen hiermee het waterwonen op een duurzame en betaalbare manier kunnen doorgeven aan de volgende generatie.
Hiervoor hebben wij een uitgave gemaakt die je kunt gebruiken in jouw gemeente, maar ook voor de gemeente zelf is deze uitgave een leidraad hoe waterwonen op te nemen in de omgevingsvisie en waarom.
Uitgave Erfgoed Waterwonen: Ruimte voor immaterieel erfgoed waterwonen
“Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) coördineert sinds 2012 de implementatie van het 2003 UNESCO Verdrag in Nederland.
Daarnaast werkt het kenniscentrum aan kennisontwikkeling ten behoeve van de praktijk van borging van immaterieel erfgoed. Het adviseert overheden over immaterieel erfgoedbeleid en stimuleert het debat daarover.
NEDERLAND HEEFT HET UNESCO-VERDRAG ONDERTEKEND.
Het UNESCO 2003 Verdrag inzake de Bescherming van het Immaterieel Erfgoed verwacht van overheden dat zij beleid ontwikkelen om immaterieel erfgoed te borgen voor de toekomst. Nederland verplicht zich volgens dit verdrag tot ‘algemeen beleid gericht op het promoten van immaterieel cultureel erfgoed en op de bescherming van dergelijk erfgoed in planningsprogramma’s’ (artikel 13, lid a.)”Verder maakt het Verdrag duidelijk dat het bij immaterieel erfgoed ook gaat over ‘de bijbehorende (…) culturele ruimtes’ (artikel 2).
Met het opnemen van immaterieel erfgoed in de omgevingsvisie en het omgevingsplan van de gemeente draagt de gemeente bij aan de borging van immaterieel erfgoed – en dus aan de verplichtingen die voort- vloeien uit het UNESCO-verdrag.”
DE OMGEVINGSWET BIEDT NIEUWE KANSEN OP INTEGRAAL EN PARTICIPATIEF WERKEN
De gemeente kan de komst van de Omgevingswet als nieuwe kans gebruiken om zo integraal mogelijk te werken, bijvoorbeeld in samenhang met sociale zaken of met toerismebeleid. Dit zijn terreinen waarop immaterieel erfgoed een centrale rol kan spelen.
De Omgevingswet geeft in veel gevallen ruimte voor maatwerk. Van groot belang is dat dit maatwerk wordt geleverd in samenspraak met de inwoners. Immaterieel erfgoedgemeenschappen zijn actieve gemeenschappen die zich inzetten voor hun erfgoed.
Hen bij de ontwikkeling van de omgevingsvisie en het omgevingsplan participatief betrekken, is daarom een belangrijk uitgangspunt.”
Bekijk gehele uitgave van KIEN:
Bronvermelding “tekst”: uitgave KIEN: ruimte voor immaterieel erfgoed in omgevingswet
WAAROM IS IMMATERIEEL ERFGOED WAARDEVOL?
Ook binnen de waterwoon gemeenschap zijn er verschillen: van wonen op varend erfgoed tot watervilla, maar de beleving en betrokkenheid blijft hetzelfde.
CULTURELE DIVERSITEIT
Immaterieel erfgoed weerspiegelt de rijke culturele diversiteit van het wonen in Nederland. Waterbewoners zijn net zo divers als ‘landrotten’, maar toch is er een sterke onderlinge band. We vormen met zijn allen een minderheid, die de gezamenlijke, unieke, vaak niet uit te leggen ervaring deelt hoe fijn en bijzonder het is om door ‘weer en wind’ op het water te wonen.
IDENTITEIT
Immaterieel erfgoed is allereerst van belang voor de ‘erfgoedgemeenschap’, Als waterbewoners elkaar voor het eerst ontmoeten, heerst er een gevoel van herkenbaarheid en gemeenschappelijke identiteit.
Het is niet voor niets dat voor sommige het waterwonen zelfs als een eerste levensbehoefte wordt ervaren. Het is ook van belang voor mensen die langs de waterbewoners lopen of varen, die geïnteresseerd zijn in de historie van het schip en/of vragen stellen over leven aan boord. Zij behoren tot de grotere erfgoed gemeenschap.
VERSTERKENDE WAARDE MET ANDER ERFGOED
Waterwonen heeft een connectie ander erfgoed zoals eerder genoemde erfgoedhavens en werven, ambachten en varend erfgoed zoals de schepencarrousel, voorbeeld: Den Haag heeft in 2021 drie nieuwe ligplaatsen gerealiseerd.
DUURZAAMHEID
De levenstijl van waterwonen draag bij aan duurzaamheid doelstellingen:
Woonbootbewoners geven graag vorm aan hun eigen (woon)omgeving.
Van oudsher hebben de meeste arken/woonschepen al houtskelet bouw, moest men creatief met ruimte omgaan en een eigen stroom- en water voorziening kwam al veel voor en dat is nu weer helemaal “in”.
Zie onze inspiratie pagina waterwonen
WAAROM WATERWONEN EEN PLEK GEVEN IN HET RUIMTELIJK BELEID
IMMATERIEEL ERFGOED IS BELANGRIJK VOOR DE BEWONERS VAN DE GEMEENTE
De belangrijkste reden om waterwonen op te nemen in het ruimtelijk beleid is dat het belangrijk is voor die bewoners van de gemeente.
Waterwonen is in die zin geen ‘gewone’ huisvesting; het is een manier van leven.
Waterwonen is voor ons een verrijking van ons leven en heeft voor ons een grote meerwaarde, geeft inhoud aan ons leven en vormt hierdoor onze identiteit, het is ons thuis.
DE OMGEVINGSWET VRAAGT DE GEMEENTE OM EEN INTEGRALE BENADERING VAN CULTUREEL ERFGOED
Waterwonen is verbonden met specifieke(historische) locaties zoals erfgoed havens en grachten, die al een plaats hebben in het huidige bestemmingsplan. Dit wordt een omgevingsplan, dat de gemeentelijke regels voor de fysieke leefomgeving bevat. Waterwonen bestaat niet uit losse elementen, maar uit watergebonden ensembles: combinaties van bijvoorbeeld een waterweg, een haven, kades, pakhuizen, woonschepen, scharken en arken, scheepswerven, werkplaatsen waar mensen werken met ambachtelijke kennis en ervaring. Waterwonen bestaat bovendien niet alleen uit materiële objecten en ensembles, maar ook uit immaterieel erfgoed, zoals tradities en verhalen die samenhangen met de wereld van het waterwonen.
Samen vormen deze elementen een ecosysteem, waarin de onderdelen met elkaar samenhangen en van elkaar afhankelijk zijn.
Een haven is pas een haven als er schepen liggen, een vaarweg is pas een vaarweg als erop gevaren wordt en een scheepswerf is pas een werf als er mensen met ambachtelijke scheepstimmerwerk- en ijzerwerk vaardigheden werken. Dit betekent dat het voor het behoud van onderdelen van het maritieme erfgoed nodig is om het hele ecosysteem te behouden en niet alleen enkele losse onderdelen.
Het heeft geen zin om alleen schepen te behouden als er niet ook havens, vaarwegen en scheepswerven zijn, en ook het omgekeerde is waar: om scheepswerven, havens en vaarwegen te behouden zijn schepen nodig. Voor een integrale benadering van alle locaties is het van belang om ook het immaterieel erfgoed mee te nemen. Immaterieel erfgoed voegt een dimensie en diversiteit toe aan het gebruik, de beleving en de betekenis van de wateromgeving.
Het kabinet heeft in de brief aan de Tweede Kamer uitdrukkelijk erkend dat wonen op het water gelijkwaardig is aan wonen op land en dat een ligplaats daarvoor een noodzakelijke voorwaarde is.
Bij de nationale omgevingsvisie (NOVI)
De Omgevingswet, die op 1 januari 2022 in werking treedt, geeft gemeenten mogelijkheden om in hun omgevingsbeleid rekening te houden met immaterieel erfgoed. Voor zover dit verbonden is met specifieke locaties.
De NOVI: gebruik van 3 afwegingsprincipes:
1) Combinaties van functies gaan voor enkelvoudige functies: hier zou industrie/natuur/waterberging en woonboten gewoon samen kunnen leven en werken. Toegepast in IJmuiden
2) Kenmerken en identiteit van een gebied staan centraal:
Waterwonen voegt diversiteit en dus kwaliteit toe aan een gebied, verder draagt waterwonen bij aan maatschappelijke opgaven als eerder genoemd.
3) Afwentelen wordt voorkomen:
Ligplaatsen behouden door nieuw water te maken en juist uit te breiden. Hierdoor ontstaat ook weer klimaatbestendigheid, waterberging, natuur en waterrecreatie.
Beleidskader voor ambtenaren voor immaterieel erfgoed
Samenwerken aan een waardevolle samenleving, waar kunnen wij elkaar versterken? en wat hebben wij gemeen.
En uiteraard kunnen wij dit niet alleen, zie:
En onze speciale dank gaat uit naar Kenniscentrum immaterieel erfgoed Nederland.
ECONOMISCHE WAARDE
Verder is het waterwonen met een grote diversiteit aan verschijningsvormen alom aanwezig en daarmee bepalend voor het landschappelijke en stadsbeeld, van Nederland. Zo is het typisch Hollandse plaatje van historische vaartuigen en woonarken de steden onverminderd populair bij buitenlandse toeristen. Het woonboot-museum in Amsterdam springt hier op in en biedt een plek waar mensen kennis kunnen maken met de waterwoon cultuur.Bij herontwikkeling van een havengebied: erfgoedhaven Rotterdam, Groningen, Zwolle en Leeuwarden etc. door bewoning wordt het levendig en goed onderhouden.door bewoning wordt het levendig en goed onderhouden.
MAATSCHAPPELIJKE OPGAVE
Waterberging: Niet strijden tegen het water, maar leven met het water.Daarvoor is waterwonen dus uitermate geschikt,
Klimaatadaptatie: we bewegen mee met het water.
Bodemdaling is ook zo’n opgave, Het project VEENetië is een onderzoeksproject gemeente Woerden en Zuid-Holland naar een drijvende woonwijk als oplossing in Veen gebieden met bodemdaling problematiek en potentieel wateroverlast risico.
Woningnood: verplaatsbare en duurzame studentenwoningen uit gerecyclede zeecontainers.
“IMMATERIEEL ERFGOED VOLGENS UNESCO
UNESCO definieert immaterieel erfgoed als ‘festiviteiten, rituelen en sociale praktijken, spreken, zingen en vertellen, uitvoerende kunsten, traditioneel vakman- schap/ambachten en kennis en gebruiken rondom natuur en universum – en de instrumenten, objecten en culturele ruimtes die daarmee zijn verbonden – die door gemeenschappen, groepen en, in sommige gevallen, individuen worden beleefd als erfgoed en hen een gevoel van identiteit en continuïteit geven’. Dit immaterieel erfgoed wordt steeds opnieuw vorm- gegeven in samenhang met maatschappelijke veranderingen en in interactie met de sociale omgeving en van generatie op generatie doorgegeven.
“WAT IS “BORGEN” VAN IMMATERIEEL ERFGOED
Nederland heeft in 2012 het UNESCO Verdrag inzake Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed ondertekend.”
De gedachte achter het Verdrag is dat de beoefenaren van immaterieel erfgoed ondersteuning verdienen bij de borging van hun immaterieel erfgoed en dat overheden bijdragen aan een gunstig klimaat waarin immaterieel erfgoed kan gedijen.
WAT IS IMMATERIEEL ERFGOED EN WAAROM IS HET WAARDEVOL?
“Immaterieel erfgoed is levend erfgoed. Het gaat om cultuuruitingen die mensen met passie beoefenen en die hun een gevoel van identiteit en continuïteit geven. Immaterieel erfgoed geeft mensen houvast en laat ze zich ‘thuis’ voelen.
Het is een bron van culturele diversiteit en een garantie voor duurzame ontwikkeling”.
“Tekst”: Bronvermelding: uitgave KIEN:
Stichting Behoud Cultuur Waterwonen in Nederland 