Gedreven door wind en water

Martine van Lier

Maritiem erfgoed biedt kansen voor gemeenten met vaarwater, havens en schepen

Maritiem erfgoed behoort tot ons oudste erfgoed. Toch draagt het ook oplossingen aan voor actuele en urgente vraagstukken. Historische schepen, havens, vaarwegen en havenpanden kunnen cultuurhistorisch en ruimtelijk waardevol zijn, en tegelijker- tijd de motor zijn van gebiedsontwikkeling.

Maritiem erfgoed is een van de oudste soorten erfgoed en toch een van de jongste loten aan de ‘erfgoedstam’. Van een vijfduizend jaar oude boomstamkano tot een negentiende­eeuwse botter of beurtvaart, maritiem erfgoed geeft al vijf millennia lang richting aan het omgaan met ons landschap en de elementen. Het past zich aan en creëert nieuwe mogelijkheden. We kunnen dan ook voor ruimtelijke ontwikkelingen met oog voor duurzaamheid, klimaatadaptatie en (drijvende) woning­ bouw veel leren van die eeuwenlange ervaring met waterrijke havensteden, natte deltalandschappen en het wispelturige zeeklimaat.

Betekenislaag

Nederland is van oudsher een handelsland en transport­ land, maar bij uitstek ook een maritiem land, liggend in de delta van grote rivieren en aan de Noordzee. Scheep­ vaart was de belangrijkste motor van ruimtelijke ontwik­ kelingen en welvaart. Dorpen en steden kwamen tot bloei door de ligging aan vaarwater. Havens, trekvaarten en kanalen vormden een waterwegennetwerk dat nog altijd van economisch belang is. De unieke historische schepen van de bruine vloot (traditionele zeilschepen voor de hedendaagse passagiersvaart) en museum­ havens dragen bij aan de ruimtelijke kwaliteit van het cultuurlandschap en de maritieme identiteit van haven­ dorpen en ­steden.

Door die betekenislaag van historische schepen en maritieme ensembles toe te voegen aan omgevingsvisies en ­plannen kunnen provincies en gemeenten meer met deze rijke maritieme historie doen en haar inpassen in gebiedsontwikkelingen. Via een autonome provinciale of gemeentelijke verordening met faciliterende en stimulerende maatregelen kunnen gemeenten ook het roerende maritieme erfgoed binden en borgen.

Vliegwiel voor ontwikkeling

Zo streeft de gemeente Elburg duurzame stedelijke groei na door de potentie van het ensemble van de haven, botters, havenpanden en de botterwerf te benutten en op te nemen in het gemeentelijke beleid. De gemeente wijst Elburger historische schepen aan als gemeentelijk varend monument en zowel de ge­meente als de provincie ondersteunt de botters en de botterwerf financieel.

Dit ensemble functioneert daarmee als vliegwiel voor de gebiedsontwikkeling van het havengebied en de recreatieve aantrekkings­kracht van deze Gelderse vissers­ en vestingstad. Behoud en borging van maritiem erfgoed is dus niet alleen van belang vanuit ruimtelijk en cultuurhistorisch perspectief. Het kan ook direct een bijdrage leveren aan actuele maatschappelijke opgaven over mobiliteit, consumptie, energie en klimaat.

zie hier het gehele artikel >